Αειφόρος ανάπτυξη και εναλλακτικός τουρισμός στη Σιθωνία

Κωστίκας Στυλιανός, Αειφόρος ανάπτυξη και  εναλλακτικός τουρισμός στη Σιθωνία

1.Ορισμός εναλλακτικού τουρισμού.

  Με τον όρο εναλλακτικός τουρισμός ορίζεται το σύνολο των ολοκληρωμένων τουριστικών υπηρεσιών, οι οποίες διακρίνονται από εξειδίκευση ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και προτιμήσεις των πελατών, απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο κοινό, στηρίζονται σε οικολογικά ανεκτές και ήπιες δραστηριότητες, ενώ αναδεικνύουν χωρίς να καταστρέφουν τα φυσικά κάλλη μίας περιοχής.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού είναι η αναζήτηση της αυθεντικότητας και της επαφής με την φύση, η άρνηση των απρόσωπων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή των κοσμικών παραλιών και ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας.  Συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας.

Τι ζητάμε από τον εναλλακτικό τουρισμό;

Να φέρει νέους επισκέπτες στην περιοχή μας, μέσης και ανώτερης οικονομικής επιφάνειας και  κυρίως να επιμηκύνουμε την τουριστική περίοδο με πληρότητες ικανοποιητικές και κερδοφόρες. Στόχος λοιπόν  όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό θα πρέπει να είναι σταδιακά  η τουριστική περίοδος στην περιοχή μας  να αρχίζει από τον Απρίλιο και να τελειώνει τέλος Οκτώβρη δεδομένου ότι ευνοούν και οι καιρικές συνθήκες.

2. Μορφές εναλλακτικού τουρισμού

Τα σημαντικότερα είδη τουρισμού που συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε εναλλακτικό τουρισμό είναι:

Αγροτουρισμός

Οικοτουρισμός

Επαγγελματικός τουρισμός

Πολιτιστικός τουρισμός

Μαθησιακός τουρισμός

Θρησκευτικός τουρισμός

Τουρισμός υγείας

Κοινωνικός τουρισμός

Θαλάσσιος τουρισμός

Αθλητικός τουρισμός

Γεωτουρισμός

Ορεινός-ορειβατικός τουρισμός

Χιονοδρομικός τουρισμός και τουρισμός χειμερινών αθλημάτων

Περιπατητικός τουρισμός

Δεν θα αναφερθώ σε όλες τις μορφές του εναλλακτικού τουρισμού, αλλά σε αυτές που φρονώ ότι ταιριάζουν στην περιοχή μας.

Ποιες είναι αυτές  και πως μπορούν να προωθηθούν;

1.       Πρώτος και καλύτερος ο θαλάσσιος τουρισμός

Σχετίζεται άμεσα με την περιοχή μας και κυρίως την περίοδο αιχμής δηλαδή τους θερινούς μήνες.

Συνήθως αφορά την κολύμβηση και την αναψυχή στην παραλία, αλλά με την εναλλακτική του έννοια εμπεριέχει και λοιπές δραστηριότητες, όπως θαλάσσια σπορ, παρακολούθηση βυθού κλπ. Μάλιστα  από το 2015 χαρτογραφήθηκαν στο βυθό της Σιθωνίας επτά καταδυτικά μονοπάτια τα οποία έχουν τη δυνατότητα επίσκεψης όλοι οι  δύτες, είτε μόνοι τους είτε μαζί με  εκπαιδευτές καταδυτικών σχολών που δραστηριοποιούνται στη Σιθωνία. Στη Σιθωνία έχουμε 7 τέτοιες σχολές και δύο από αυτές έχουν έδρα τη Νικήτη.

2.       Επαγγελματικό τουρισμός:

Αναλύεται στον συνεδριακό, εκθεσιακό και συμποσίων  και συνήθως  οργανώνεται από μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, γιατί απαιτούνται μεγάλες συνεδριακές αίθουσες, δυνατότητες διατροφής κ.λ.π. Με τον τουρισμό αυτής της μορφής δραστηριοποιούνται από μόνες τους οι μονάδες αυτές και κατά καιρούς  πραγματοποιούνται τέτοιες εκδηλώσεις στην ευρύτερη περιοχή της Σιθωνίας. Εκδηλώνεται κυρίως σε περιόδους χαμηλής πληρότητας (Μάιο Ιούνιο και Οκτώβριο)και οι σύνεδροι είναι ανώτερης οικονομικής επιφάνειας και μόρφωσης, προέρχονται δε πολλές φορές από μακρινές χώρες και ως εκ της θέσης τους γίνονται οι καλύτεροι πρεσβευτές της περιοχής μας.

3.       Τουρισμός υγείας

Ο τουρισμός υγείας ή θεραπευτικός τουρισμός, όπως ονομαζόταν παλιότερα, είναι  μορφή τουρισμού, με  κύριο κίνητρο την αποκατάσταση και διατήρηση της υγείας, τη θεραπεία και την ανάρρωσή  από διάφορες ασθένειες.  Βασικά χαρακτηριστικά αυτής της μορφής τουρισμού  είναι η σύνθεση της πελατείας του, που αποτελείται αποκλειστικά από άτομα  δεύτερης και τρίτης ηλικίας.

 Ο τουρισμός υγείας με την ευρεία έννοιά του περιλαμβάνει μερικότερες εναλλακτικές μορφές τουρισμού.

Είναι ο  Θεραπευτικός τουρισμός

Ιαματικός τουρισμός

Τουρισμός φυσιοθεραπείας

Τουρισμός υγιεινής διαβίωσης

Στην περιοχή μας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί συνδυάζεται με το θαλάσσιο και τον περιπατητικό τουρισμό από ευπαθείς  ομάδες. Είναι  ενθαρρυντικό που ήδη κατασκευάζεται μια ιατρική μονάδα αιμοκάθαρσης στην διασταύρωση της Γερακινής που θα απευθύνεται κυρίως σε νεφροπαθείς που επιθυμούν να κάνουν διακοπές στην περιοχή μας, αλλά μέχρι σήμερα δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα.

Γενικά είναι μία μορφή τουρισμού που απαιτεί εξειδικευμένες μονάδες που να συνδυάζουν την υγιεινή διαβίωση και την ομορφιά, έτσι ώστε ανεξάρτητα από την κατάσταση της υγείας τους, οι επισκέπτες αυτοί να ακολουθούν ένα πρόγραμμα υγιεινής και φυσικής ζωής, που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή, ενεργητική άθληση, δίαιτα, ωράριο παράλληλο με τους φυσικούς βιορυθμούς, δραστηριότητες διαφόρων μορφών του υπαίθριου τουρισμού (περιπατητικού, αγροτικού, αθλητικού, φυσιογνωστικού ) και προγράμματα ψυχικής ισορροπίας και καταστολής του άγχους ή προγράμματα ομορφιάς όπως αισθητικής, κομμωτικής, τοπικού ή ολικού αδυνατίσματος, σύσφιξης μυών, περιποίησης προσώπου, αποτρίχωσης, ενδυματολογίας. Βέβαια ένα κομμάτι  του τουρισμού ομορφιάς προσφέρεται από τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες και στην περιοχή μας, όχι όμως με τη μορφή του εναλλακτικού τουρισμού.

Η αγορά σ΄αυτή τη μορφή τουρισμού, αυξάνεται θεαματικά χρόνο με το χρόνο. Σύμφωνα μάλιστα με μελέτες του περιοδικού «Tourism Research and Marketing», αναμένεται οι μετακινήσεις αυτές στα αμέσως επόμενα χρόνια  να φτάσουν τα 40.000.000 ετησίως και το μερίδιο αγοράς να φτάσει στο 4% των διεθνών μετακινήσεων.

Δυστυχώς στη Σιθωνία δεν έχουμε ούτε μία τέτοια μονάδα  μέχρι σήμερα, πλην αυτής που κατασκευάζεται στη Γερακινή όπως προανέφερα, ενώ η περιοχή   διαθέτει απαράμιλλες φυσικές ομορφιές (ήλιο, Θάλασσα,  ορεινό όγκο)  για την εγκατάσταση τέτοιων  μονάδων.

    3. Αγροτουρισμός

Και εδώ δυστυχώς δεν υπάρχει ούτε μία  τέτοια επιχείρηση στην περιοχή μας

Τι είναι αγροτουρισμός;

Είναι  η εναλλακτική  μορφή τουρισμού που  συνδέεται με κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες, οι οποίες επιτρέπουν τόσο στους «οικοδεσπότες» όσο και στους «φιλοξενούμενους» των περιοχών αυτών να υφίστανται αλληλεπιδράσεις και να μοιράζονται εμπειρίες. Ως δραστηριότητα αναπτύσσεται από τους μόνιμους κάτοικους των περιοχών του πρωτογενούς αγροτικού τομέα, οι οποίοι χρησιμοποιούν τον αγροτουρισμό ως συμπληρωματική πηγή εισοδήματος. Τα άτομα που επιλέγουν την εναλλακτική αυτή μορφή του τουρισμού είναι άτομα που αναζητούν στις διακοπές τους τη Φύση, Φιλία και τη Φιλοξενία και απορρίπτουν ή δεν νιώθουν ότι τους εκφράζει ο μαζικός τουρισμός, όπως αυτός έχει εξελιχθεί στις μέρες μας. Τα άτομα αυτά τις περισσότερες φορές έχουν συγκεκριμένα ενδιαφέροντα, είναι φυσιολάτρες, παρατηρητές πουλιών, παρατηρητές χλωρίδας και πανίδας, ορειβάτες  και είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένα στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του αγροτουριστικού προϊόντος είναι:

          η απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος και η γνωριμία με τα  φυσικά τοπία, την πανίδα και χλωρίδα των  περιοχών

          η επαφή και η γνωριμία με την τοπική αγροτική πολιτιστική κληρονομιά, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων, η συμμετοχή σε τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις

          η αγορά διαφοροποιημένων, υψηλής ποιότητας  προϊόντων ( για παράδειγμα βιολογικών παραδοσιακών προϊόντων, προϊόντων προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης)

          η παρατήρηση των γεωργικών δραστηριοτήτων και πιθανώς η συμμετοχή σε αυτές

          η άσκηση παράλληλων τουριστικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο (ορειβασία, πεζοπορία, ανεμόπτερο κτλ.)

Τι επιχειρήσεις αγροτουριστικές  μπορούν να ιδρυθούν και να λειτουργήσουν;  

·        μικρές ξενοδοχειακές μονάδες-ξενώνες

·        ενοικιαζόμενα δωμάτια στα σπίτια αγροτικών οικογενειών

·        ανεξάρτητες αγροτικές κατοικίες παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που εναρμονίζονται με το φυσικό περιβάλλον

·        κάμπινγκς σε αγροκτήματα, τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στην Ελλάδα σε αντίθεση με ορισμένες περιοχές της Ευρώπης.  Όπως είναι φανερό η απαιτούμενη υποδομή του αγροτουρισμού είναι μικρής κλίμακας, συγκρινόμενη με εκείνη του μαζικού τουρισμού. Ο αγροτουρισμός δεν απαιτεί εξελιγμένη τουριστική υποδομή, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια ανάπτυξής του.              

  Η περιοχή μας έχει τέτοια προϊόντα  που ταιριάζουν απόλυτα με τον αγροτουρισμό. Ένα είναι η  καλλιέργεια της ελιάς, δηλαδή το κλάδεμα, η συγκομιδή,  η επεξεργασία της είτε ως βρώσιμη είτε  ως ελαιοποιήσιμη. Χιλιάδες στρέμματα στην ευρύτερη περιοχή όπου μπορούν μέσα στους ελαιώνες να ιδρυθούν τέτοιες μονάδες είτε ως κατοικίες είτε ως campings και δίπλα ακριβώς ατέλειωτα δάση, παρθένα φύση, μονοπάτια για περιπάτους και εξερεύνηση της χλωρίδας και πανίδας.

Το δεύτερο είναι η μελισσοκομία, η οποία βέβαια έχει ιδιαιτερότητες κυρίως λόγω των συχνών μετακινήσεων, όμως ο τρύγος κατά βάση πραγματοποιείται εδώ στην Σιθωνία. Συνδυάζεται  με την επίσκεψη και ξενάγηση στο εργοστάσιο μελιού ΣΙΘΩΝ και σε εργαστήρια όπως τα κηροποιεία.   Και βέβαια γιατί  να μην συνδυαστεί  η μελισσοκομεία με την καλλιέργεια  της ελιάς  σε μια αγροτουριστική μονάδα;

Σε όλη  την Ευρώπη υπάρχουν τουριστικά γραφεία που εξειδικεύονται σε τέτοιες μορφές τουρισμού και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις που απαιτούν, συνεργάζονται με  τέτοιες μονάδες         

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα όμως της Σιθωνίας για την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού είναι ο Δραγουντέλης  και η δασική περιοχή που εκτείνεται βόρεια της Νικήτης, μέχρι το Μεταγγίτσι και τον Άγιο Δημήτριο.  Είναι  βουνά απείρου φυσικού κάλους, με ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά (γεωµορφολογία, µικροκλίµα, χλωρίδα, πανίδα) και θα μπορούσε τουλάχιστον ο Δραγουντέλης, να είναι χαρακτηρισμένος ως δρυμός και να προβάλλεται σε όλους τους χάρτες και τα ηλεκτρονικά μέσα. Είναι ημιορεινά δάση,  βατά εκτός από αυτοκίνητο, με μηχανές ανωμάλου δρόμου, με ποδήλατα, άλογα  και φυσικά πεζούς. Υπάρχει εκτεταμένο οδικό δίκτυο που χρησιμοποιούν οι αγρότες και οι μελισσοκόμοι, προσβάσιμο από το εθνικό  δίκτυο που μπορεί να τμηματοποιηθεί και να δημιουργηθούν πάρα πολλές διαδρομές, μικρές, μεσαίες, μεγάλες, πολύ μεγάλες και με διαφορετικούς συντελεστές δυσκολίες ανάλογους με αυτό που ο επισκέπτης επιθυμεί Με την προσθήκη δε και του νέου δασικού δρόμου που διασχίζει το Δραγουντέλι οι διαδρομές αυτές γίνονται περισσότερες και πιο προσβάσιμες.

 Τι τουρισμό μπορούμε να αναπτύξουμε στα βουνά αυτά; Τον λεγόμενο οικοτουρισμό που συνδυάζει και τον περιπατητικό τουρισμό.

Ως οικοτουρισμός ορίζεται ο περιβαλλοντικός  τουρισμός και η επίσκεψη σε φυσικές περιοχές, που αποσκοπεί στην απόλαυση και εκτίμηση της φύσης και  έχει χαμηλή ως μηδενική επίδραση στο περιβάλλον.  Είναι ο ιδανικός προορισμός για τους λάτρεις του οικολογικού εναλλακτικού τουρισμού. Η πεζοπορία γίνεται σε βατές λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές με σκοπό την ήπια σωματική άθληση μέσα σε ένα παρθένο φυσικό περιβάλλον και με τη δυνατότητα περιήγησης και επίσκεψης αξιοθέατων περιοχών που τυχόν βρίσκονται κοντά στα μονοπάτια της πεζοπορίας.

Από μόνη της όμως η  ύπαρξη του  βουνού δεν είναι αρκετή. Απαιτείται υποδομή. Πρακτορεία τουρισμού που ειδικεύονται σε τέτοιου είδους εκδρομές, για να τις οργανώσουν απαιτούν ελάχιστη υποδομή. Ποια είναι αυτή; Χαρτογράφηση με υψόμετρα,  γεωγραφικό μήκος και πλάτος  η οποία θα είναι σε φυσική και σε ηλεκτρονική μορφή  και σήμανση με πινακίδες. Το δασαρχείο μάλιστα έχει τους πιο πολλούς από αυτούς τους δρόμους αποτυπωμένους.

Το πρώτο που πρέπει να κάνουμε λοιπόν είναι η χαρτογράφηση.  Μπορούμε επίσης να κατασκευάσουμε σε επιλεγμένα σημεία χώρους αναψυχής και ξεκούρασης. Σε ποια σημεία; Εκεί που υπάρχει νερό, σημεία με πανοραμική θέα (και στα δύο βουνά υπάρχουν τέτοια σημεία που είναι ορατοί και οι δύο οι κόλποι και μάλιστα στο Δραγουντέλι να βλέπεις μέχρι τις Σποράδες όταν υπάρχει καλή ορατότητα). Τι είδους κατασκευές πρέπει να είναι αυτές; Απλά πράγματα, πάγκοι και τραπέζια ξύλινα που να ταιριάζουν απόλυτα με το περιβάλλον.

Επίσης προώθηση ιστορικών σημείων και σχετικών μύθων που μπορούν να συνδυαστούν με περιπατητικές διαδρομές. Στην  Νικήτης π.χ. υπάρχει ο μύθος για το μονοπάτι του Απόστολου Παύλου  που ξεκινάει από τον Άγιο Γιάννη και καταλήγει στην εκκλησία   «΄Αγιος Παύλος». Κατά τον Νικητιανό αρχαιολόγο Ιωακείμ Παπάγγελο πρόκειται για βυζαντινό μονοπάτι  το οποίο σε πολλά σημεία του διατηρείται  σε άριστη κατάσταση. Ένα δεύτερο σημείο η περιοχή «Πέτρος»  που βρίσκεται στην περιοχή Δραγουντέλι πάνω και ανατολικά από τον Άγιο Παύλο σε πανοραμικό σημείο όπου υπήρχε πάλι κατά τον κ. Παπάγγελο προϊστορικός οικισμός.

Ο οικοτουρισμός θεωρείται μικρής κλίμακας ανάπτυξης του τουρισμού, που προέρχεται και οργανώνεται από τον τοπικό πληθυσμό ή τους τοπικούς φορείς. Ο τρόπος ανάπτυξης έχει αφενός λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις κοινωνικές και πολιτιστικές και αφετέρου έχει μεγαλύτερες πιθανότητες ευνοϊκής αποδοχής από τον τοπικό πληθυσμό, από ότι ο μαζικός τουρισμός.

Ο εναλλακτικός τουρισμός και κυρίως ο οικοτουρισμός αναπτύσσεται την άνοιξη και το φθινόπωρο, επειδή τις περιόδους αυτές ευνοούν οι καιρικές συνθήκες, δεν υπάρχει δηλαδή πολλή ζέστη. Απευθύνεται σε οικολογικά ευαίσθητους επισκέπτες και σε αυτούς που έχουν οικονομική άνεση πάνω από το μέτριο.

Δεν αποτελεί τουριστική δραστηριότητα που θα υποκαταστήσει την ήδη υπάρχουσα απασχόληση του ντόπιου πληθυσμού, αντιθέτως, είναι αυτός που θα την στηρίξει και θα την ενισχύσει. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα, νέες θέσεις εργασίας και βελτίωση των όρων ζωής.

Επειδή οι λάτρεις του εναλλακτικού τουρισμού αναζητούν τους παραδοσιακούς οικισμούς, τον τοπικό πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής, δημιουργούνται νέα επιχειρηματικά δεδομένα. Το είδαμε αυτό τα δύο τελευταία χρόνια με τις  αναπλάσεις των παραδοσιακών οικισμών της Νικήτης, Αγίου Νικολάου,  Παρθενώνα και Συκιάς. Μαζί με τα λαογραφικά μουσεία της Νικήτης και  του Παρθενώνα  έδωσαν πρόσθετη αξία στην περιοχή.  Οι οικισμοί αυτοί δέχονται πολλούς επισκέπτες και πολλά θετικά σχόλια έχουν γραφεί. 

Έχουμε λοιπόν ανάγκη να δημιουργήσουμε ένα νέο εξειδικευμένο τουριστικό προϊόν να πάμε λίγο παραπέρα από το θαλάσσιο τουρισμό, και να ξεφύγουμε από ένα τέλμα που βυθιζόμαστε και φάνηκε εφέτος περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά. Όχι στο φτηνό τουρισμό του σάντουιτς και του αδήλωτου δωματίου, γιατί  μόνο δεινά θα μας φέρει.

Ο εναλλακτικός τουρισμός είναι αυτός που θα σηματοδοτήσει μία νέα περίοδο τουριστικής ανάπτυξης και τουριστικής πολιτικής, και αυτό γιατί ο αριθμός των ευρωπαίων πολιτών που στρέφεται προς τον εναλλακτικό τουρισμό ξεπερνά τα 35.000.000 και αυξάνεται με ρυθμούς του 20% κατά χρόνο.

Ο εναλλακτικός τουρισμός μπορεί και πρέπει να προχωρήσει. το απαιτούν οι περιστάσεις. Πρέπει να προχωρήσει όμως  συντονισμένα και  βάσει σχεδίου.